Młocki Andrzej h. Prawdzic (ok. 1570 – po 1636), rotmistrz królewski, starosta orszański. Ur. najprawdopodobniej ok. r. 1570 w niezamożnej rodzinie szlacheckiej, był synem Macieja. Ród jego wywodził się z Młocka w woj. płockim. Służbę wojskową rozpoczął w Inflantach zapewne pod koniec lat osiemdziesiątych XVI w. Dn. 27 IX 1605, tj. w dzień bitwy pod Kircholmem, był już porucznikiem 150-konnej roty husarskiej Aleksandra Chodkiewicza, woj. trockiego. Walczył na prawym skrzydle w pułku Jana Piotra Sapiehy, star. uświackiego. Po odniesionym sukcesie znalazł się M. już w pół roku później w szeregach konfederatów, którzy opuścili teatr działań zbrojnych i w czerwcu 1606 zażądali wypłaty zaległego żołdu, co gdy nie nastąpiło, przeszli z Grodna do dóbr starostwa brzesko-lit., gdzie dochodzili swoich roszczeń z całą bezwzględnością. Usiłował ich wówczas przeciągnąć na stronę rokoszan Janusz Radziwiłł, ale bezskutecznie. W lipcu 1608 znalazł się M. w szeregach tzw. «dymitrowców», zbrojnie popierających pretensje do tronu carskiego drugiego Dymitra Samozwańca, prowadząc dwie roty jezdne: husarską i kozacką, w sumie ponad 300 ludzi. Stanął od razu w obozie tuszyńskim, leżącym w odległości ok. 15 km na zachód od Moskwy. Krok ten wydaje się o tyle dziwny, że zaciągi Dymitra w Polsce dokonywały się bez zgody Rzeczypospolitej, zaś M. był blisko związany z Janem Karolem Chodkiewiczem, hetmanem w. lit., i za jego staraniem dostał na sejmie warszawskim (7 V – 16 VI 1607) pensję roczną w wysokości 8 000 zł, płaconą z dochodów starostwa helmeckiego w Inflantach. Także i charakter jego kontaktów z królem w l. 1609–10 sugeruje, że zarówno on, jak i J. P. Sapieha, star. uświacki, działali za wiedzą, a może i cichą zgodą Zygmunta III.
U boku Dymitra II był M., zdaniem Mikołaja Marchockiego, jednym z inicjatorów zwiększania wysokości rekwizycji wśród ludności rosyjskiej na rzecz wojska, co prowadziło do coraz powszechniejszych zbrojnych wystąpień chłopskich. Gdy 29 IX 1608 postanowiono zablokować wszystkie szlaki prowadzące do Moskwy, wysłano M-ego, wraz z Jakubem Bobowskim, pod Kołomnę (styczeń 1609) leżącą na ważnym szlaku wschodnim do Riazania. Gdy Kołomny nie udało się zdobyć, M. otoczył ją szczelnie. Dn. 25 VI 1609 rozbił przybyłego z Riazania na pomoc oblężonej załodze Prokopa Lapunowa. W lipcu t. r. został M. jednak zmuszony, wobec wzmożonego działania pospolitego ruszenia pod Fiodorem Pożarskim (wspomaganego przez siły Michała Skopina-Szujskiego i Szwedów Jakuba de la Gardie), do odejścia ku zachodowi – najpierw do Sierpuchowa, skąd nadal kontrolował skutecznie szlak riazański. Na przełomie października i listopada 1609 rozbił oddział Wasyla Massalskiego, powracający do Moskwy z Kołomny z zapasem żywności.
Po 25 I 1610, tj. po przybyciu posłów królewskich spod obleganego Smoleńska do obozu tuszyńskiego z wezwaniem polskich żołnierzy do przejścia na żołd Rzeczypospolitej, M. opowiedział się energicznie za przejściem. Naraziło go to na konflikt zbrojny z dotychczasowymi sojusznikami – Kozakami dońskimi, z którymi toczył odtąd utarczki ze zmiennym szczęściem. W samym końcu stycznia t. r. ustąpił do Borowska, a wkrótce potem jeszcze bardziej na zachód w rejon Możajska. Wszystkie poczynania grupy M-ego od końca stycznia 1610 przebiegały w porozumieniu z królem, z którym zresztą kontaktował się osobiście bądź przez posłów, ustalając materialne warunki służby na żołdzie Rzeczypospolitej. Dn. 8 III 1610 udaremnił M., wraz z Marcinem Kazanowskim, zamach na Możajsk ze strony Nauma Pleszczejewa, stronnika Dymitra II, a w połowie czerwca t. r. ścigał uchodzące spod Białej do Zubcewa oddziały szwedzkie Edwarda Hornosteina i rosyjskie Jakuba Boratyńskiego, po czym wrócił do obozu w Szujsku, gdzie stacjonował liczący 3 000 pułk «dymitrowców» Aleksandra Zborowskiego, targujący się z Zygmuntem III o stutysięczną donatywę za służbę u boku drugiego Dymitra. Ostatecznie jednak 25 VI 1610 pułk ten, a wraz z nim i M., dołączył do wojska Stanisława Żółkiewskiego, hetmana polnego kor., wspierając go w walce z woj. rosyjskim Grigorijem Wałujewem na tzw. Pohorełym Horodyszczu koło Carowego Zajmiszcza.
M. wziął udział w nocnym pochodzie pod Kłuszyn, gdzie od rana 4 VII 1610 rozgrywała się walna bitwa z rosyjsko-szwedzką armią Dymitra Szujskiego. Walczył wtedy w pierwszym rzucie na prawym skrzydle (pułk A. Zborowskiego), atakując i w końcu rozbijając jazdę rosyjskiego pospolitego ruszenia. Po zajęciu przez Żółkiewskiego Moskwy (21 IX 1610) pułk, w którym służył M., obsadził zewnętrzną część miasta, tzw. Biełgorod, otoczony Białymi Murami. M. objął straż koło Bramy Ostreteńskiej (Sreteńskiej) w północnej partii murów. Po wybuchu 29–30 III 1611 antypolskiego powstania mieszkańców Moskwy i spaleniu Biełgorodu M. wycofał się do Kitajgrodu. Stąd interweniował w nocy 14/15 VII t. r. na rozkaz Aleksandra Gosiewskiego, komendanta polskiej załogi w Moskwie, w celu utrzymania wysuniętej ku wschodowi (w stosunku do Kitajgrodu) części Białych Murów, przyległych do rzeki Moskwy z dominującą 5-boczną basztą narożną. Kontratak, mimo najwyższych wysiłków, nie powiódł się. M. kontynuował służbę w garnizonie moskiewskim do czerwca 1612, kiedy to wprowadzono do Moskwy pułk Mikołaja Strusia, star. chmielnickiego. Pozostawał nadal w pułku A. Zborowskiego jako rotmistrz 200-konnej roty husarii i wziął udział w bitwie u bram Moskwy, gdy J. K. Chodkiewicz usiłował dostarczyć żywności wygłodzonej załodze Kremla i Kitajgrodu. Po pierwszej nieudanej próbie przełamania rosyjskiej blokady od strony Monasteru Nowodziewiczego 22 VIII 1612 przekazał M., wraz z A. Zborowskim, polskiej załodze plan uderzenia w dniach następnych. Podczas decydującego szturmu 24 VIII z rejonu Klasztoru Dońskiego na tzw. Zamoskworzecze M. znajdował się w centrum ugrupowania. Po początkowych powodzeniach atak się załamał i Chodkiewicz wycofał się do Wiaźmy. M. ponownie uczestniczył we wspólnym marszu na Moskwę, podjętym już z udziałem Zygmunta III i królewicza Władysława. W listopadzie 1612 siły główne obległy Wołok Łamski. Podjęto równocześnie próbę rokowań z głównym woj. rosyjskim Dymitrem Pożarskim i wodzem kozackim Dymitrem Trubeckim. W 4-osobowym poselstwie znalazł się M. Gdy nie dało ono żadnego rezultatu, podjęto odwrót na Litwę. W początkach 1613 r. wojsko Chodkiewicza, w tym i zapewne rota M-ego, zawiązało konfederację.
Dalsze losy M-ego są już mniej znane. Najprawdopodobniej z powodu niemożności korzystania z dochodów starostwa helmeckiego (po utracie Inflant) nadał mu król starostwo orszańskie, w którym osiadł i zajął się energicznie podnoszeniem stanu gospodarki. Nadal znajdował się w kręgu adherentów Chodkiewicza. Z powodu wyniszczenia zdrowia często wyjeżdżał z Orszy na leczenie do Wilna. W działaniach wojennych nie brał udziału co najmniej do r. 1618. Być może zaangażował się później, pod komendą Krzysztofa Radziwiłła w walkach ze Szwedami w Inflantach (1621–9). W r. 1629 posłował na sejm zwyczajny w Warszawie z pow. orszańskiego w r. 1636 fundował bernardynom w Orszy murowany kościół.
M. był ożeniony z Krystyną Massalską, wdową po dwóch mężach: Lwie Kurczu, woj. dorpackim, i Janie Zenowiczu, kasztelanicu smoleńskim. Z małżeństwa tego miał córkę Annę, wydaną za Hieronima Kryszpina-Kirszensteina, podskarbiego lit. (zob.).
W. Enc. Ilustr.; Siarczyński, Obraz wieku panowania Zygmunta III; Słown. Geogr., (Orsza); Kojałowicz, Compendium; Niesiecki; Uruski; – Hirschberg A., Maryna Mniszchówna, Lw. 1927 s. 80, 121, 122, 130–1, 177, 187, 290, 331; Kognowieki K., Życie Sapiehów…, W. 1791 II 155, 217; Kostomarov N.I., Sobranie sočinenij, Pet. 1903 II; Naruszewicz A., Żywot J. K. Chodkiewicza…, Kr. 1858 I 97, 207, 241, II 28; Niemcewicz J. U., Dzieje panowania Zygmunta III, Kr. 1860; Prohaska A., Hetman Stanisław Żółkiewski, W. 1927; Tyszkowski K., Wojna o Smoleńsk 1613–1615, Lw. 1932 s. 25; – Archeografičeskij sbornik dokumentov, IV 315; – Giedroyć W., Skarbiec starożytnych kleynotów, Wil. 1666 (zawarte tam informacje na ogół nie potwierdzają się w opracowaniach i źródłach); Kobierzycki S., Historia Vladislai… principis, Gd. 1655 s. 91, 127; Marchocki M.S., Historia wojny moskiewskiej, P. 1841 s. 36, 44, 48, 101, 122; Maskiewiczowie S. i B.K., Pamiętniki, Wr. 1961; Materiały k historii Moskovskago Gosudarstva v XVI i XVII st., W. 1898 II; Pamjatniki otnosjaščijesja k smutnomu vremeni, Russkaja Istoričeskaja Biblioteka, Pet. 1872 I; Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego, Kr. 1918 III; Polnoe sobr. russ. letopisej, XIV č. 1; Polska a Moskwa w 1-szej poł. XVII w., Lw. 1901; Radziwiłł K., Sprawy wojenne i polityczne, Paryż 1859; Vol. leg., II 1636; – B. Czart.: rkp. 2763 IV k. 25; B. Ossol.: rkp. 12.804 nr 69, 74, 81, 82; B. PAN w Kr.: rkp. 1885 k. 171–172; Kartoteka posłów sejmowych Rzeczypospolitej Szlacheckiej (zestawiła Z. Trawicka) w Mater. Red. PSB.
Henryk Kotarski